— Ғылыми жолы — қиын жол. Тек адалдық, табандылық, еңбекқорлықты жаңғырту, ғылым саласындағы қиындықтарға жол бермейді. Біз бұл қасиеттерді құрметтеп, құрметтеуіміз керек, біз ең жақсы ойластырылған елміз деп айтқымыз келеді. Оның заманында Абай сонымен бірге өсиетті «таппаған ғылым» деп қалдырды. Енді біз үнемі тезірек іздеуге, білімге және қарқынды ғылымға ерекше назар аударуымыз керек. Мен бұған, әсіресе Бурабайда өткен ұлттық кездесуімде назар аудардым. Сонымен бірге, ғылыми қоғамдастық ерекше жауапкершілікке ие. Соңында ғалым — ұлт брендінің жарығы, — деді Президент.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында кездесу көптеген ғалымдар басқа өріске көшкенін айтты. Сондықтан, Қазақстандағы зерттеушілер саны үш есеге өсті, бұл жағдай ұлттың зияткерлік әлеуеті үшін үлкен проблема тудырды. Сонымен қатар, Президент сондай-ақ ғылымдағы сыбайлас жемқорлық көбейгенін атап өтті. Мысалы, әйгілі ғалым, «паразиттің» басы толығымен тоналды, содан кейін АҚШ азаматтарынан қашып, мұхитқа қашып кетті. Алайда, бүгінде жағдай жақсарып, ғылым қайта келгенін ескереді. Бұл мемлекет нақты және адал ғалымдарға сенетіндігін білдіреді.
— Мемлекет ғылыми дамудың нақты шараларын жүзеге асыруда. Мен үш жыл бұрын ғылым академиясын жаңғыртуды тапсырдым. Содан бері көп жұмыс жасады. Академияға жоғары ғылыми ұйымның жағдайы берілді. Инфрақұрылымдық жүйе жаңартылуда. Оқыту тәрбиеленді. Өткен жылы «Ғылым және технологиялық саясат туралы» Заң осы үрдістерге жаңа уәжді бастады. Ғылыми басқару әдістерін түсіндіретін құжаттар. Әлеуметтік қолдау шаралары анықталды. Қысқасы, Заң ғылымда жұмыс істейтін азаматтардың мүдделерін ескере отырып, — Ақсым-Жомарт Тоқаев айтты.
Ғылым — соңғы жылдары, соңғы жылдары, соңғы жылдары бұл бағытта бөлінген қаражат 3,5 есе өсті және жас зерттеушілерді қолдайды. Президенттің айтуынша, мұндай қадамдар елдің ғылыми әлеуетін арттырады. Қазір Қазақстанда 25000-нан астам ғалымдар, олардың жартысы 40 жасқа дейінгі мамандар, бұл елде ғалымдардың жаңа буыны қалыптасуда екенін көрсетеді.
Қасым-Жомарт Тоқаев отандық ғылымға кезігуде кейбір маңызды міндеттерге назар аударды.
— Стратегиялық мақсаттардың бірі — ғылым мен ядролық технологияны дамыту. Бұл салада Қазақстанда үлкен әлеует бар. Жетекші ғылыми ұйымдар, мысалы, Курчатовтағы Ядролық физика және ядролық орталық институты сияқты ғылыми-зерттеу және оқыту мамандары мен өтініштері. Атом энергиясын өндіру — бұл тұрақты энергия көзі ғана емес, сонымен қатар жаңа экономикалық және ғылыми салалардың дамуының кепілі. Сонымен бірге, біз ядролық медицина, сутегі энергиясы, сумен жабдықтау, синтетикалық отын, шағын — шағын реакторлар туралы сөйлесеміз. Осы бағытта айтарлықтай жетістіктерге жету үшін ғылыми-зерттеу инфрақұрылымын нығайту, ғылыми жұмыстарды күшейту және техникалық білім беруді модернизациялау қажет. Президент жанындағы Ұлттық ғылыми-техникалық кеңестің алдағы отырысында атом энергетикасын дамытудың негізгі мәселесі басты мәселе болып табылады. Ұлттық конгресте ғылыми лагерьлер шығарылымын да көтердім. Ұлттық кеңес осы жұмысқа ерекше назар аударуы керек, — деді Президент.
Мемлекет басшысы жасанды интеллект технологиялары қарқынды дамып, Қазақстанды осы саладағы Қазақстанды көруге барлық мүмкіндіктерінің бар екенін атап көрсетеді.
— Адами ресурстар — бұл бағытта елдің жұмысының негізгі кепілі. Яғни, біз дарынды және білімді азаматтарға сенеміз. Сондықтан біз IT-мамандарды даярлауды және студенттер мен студенттерге жасанды интеллект дағдыларын үйретеміз. Отандық ғылымда мұндай перспективалы кен орындарының көптеген бағыттары бар. Жалпы, мемлекеттік және бизнес, университеттер және ғылыми орталықтар ғылымның жүйелі дамуымен ынтымақтастық орнатуы керек, — деді Ақсым-Жомарт Тоқаев.
Президенттің айтуынша, университеттер жаңа зерттеулер мен инновацияларды бастауы керек. Ал ел ұйымдары ғылымнан гөрі, мамандар даярлауда артықшылықтар әкеледі. Бұл оқу орындарында тікелей тапсырма болса да, білім мен ғылымды алып жүру керек.
— Қазақстанда зерттеу университетінің жағдайына лайықты 10 оқу орны бар. Бұл ғылымды дамыту жеткіліксіз. Біз бұл жұмысты күшейтуіміз керек. Ғылым сонымен қатар ел үшін нақты пайда алуы керек. Бұл бағытта бізде сәттілік бар. Соңғы бес жылда қолданбалы зерттеулерге тартылған ғылыми ұйымдардың кірісі 40 миллиард теңгеден асты. Қазынашылық 10 миллиардтан астам теңгеге ие болды. Болашақта бұл сан артады. Ғылымға 14,5 миллиардтық тег тартылды. Екі мыңнан астам жаңа жұмыс орны құрылды. Сондықтан біздің ғалымдарымыз экономиканың дамуымен байланысты. Оқу орындары бизнеспен тығыз байланыс орната бастады. Мысалы, сіз Сатбаев университетіндегі зерттеушілердің жұмысына назар аудара аласыз. Университет ғалымдары жоғары селенді тазартатын жаңа технологияны жасады. Сондықтан селеннің бір килограммының құны 15 есе өсті және оны өндіруші компания үшін 1,2 миллиард лед бастады, — деді Президент.
Қасым-Жомарт Тоқаев жас ғалымдар үшін дәрменсіздік жұмысын атап өтті. Оның математикалық физика саласындағы зерттеулері пароль жүйесінде және деректерді қорғауда сәтті қолданылады. Сандық ету барысында Президент цифрландыру өте маңызды жетістігі ретінде маңызды жетістік білдірді және бұл жоғары әлеуетті қазақ ғылымы екенін көрсетті.
Президенттің айтуынша, отандық кәсіпорындар ғылымның дамуына да ықпал етуі керек. Олар университеттермен және ғылыми орталықтармен жаңа өнімдер шығару керек. Қазақстандағы ең ірі кәсіпорындар өздерінің жетістіктерін ғылымға беру. Президент бұл стратегиялық бағыт деп санайды.
Қасым-Жомарт Тоқаев қазіргі әлемге тиіп тұр.
— Көптеген сарапшылар әлемде соңғы онжылдықтардағы ең ауыр дағдарыс табалдырығында болды дейді. «Тарифтік майдан» бір-бірімен ашылғаннан кейін, өндіріс пен сауда желісінің бұзылуы, базарлар құлап, жоғала бастайды. Бұл күмән жоқ, бұл бүкіл елге, оның ішінде Қазақстанға әсер етеді. Қазір ол қазіргі уақытта 90-күндік тыйымға, бірақ нарықтық жағдай өте тұрақсыз. Сондықтан біз осы экономикалық дүрбелеңдің Қазақстан экономикасына салдарын жоюға қатысамыз. Алайда, мен мұны істеуге ешқандай себеп жоқ екеніне сенімдімін. Біз әрқашан барлық қиындықтарды өзіміздің басымдықтарымызға бағыттаймыз. Сыртқы қолайсыз факторлардың әсеріне қарамастан, біз өсуді жалғастырамыз. Негізгі инфрақұрылымдық жобалар және басқа да бастамалар толығымен жүзеге асырылды. Кеше мен үкіметтің және жергілікті басшылардың іс-шаралар жоспарын толтыруды тапсырдым. Бұл қадам өсу мен инвестицияларды азайтпауды қамтиды. Бүгінгі таңда инвестициядан соғыс. Сондықтан біз Ажильге көшуіміз керек. Біз барлық сындарға дайын болуымыз керек. Барлық жұмыс орындарын бай және сенімді орындау керек. Өздеріңіз білесіздер, дағдарыс — бұл сыйлық. Ол басқаруда басшылық басқаратындығын анықтайды. Сонымен қатар жаңа мүмкіндіктерді ашу. Бұл жан-жақты өзгерістерде ұлттық экономиканың әлеуметтік тұрақтылығы мен әлеуметтік тұрақтылығын сақтау өте маңызды », — деді Президент.
Осыған байланысты Қасым-Жомарт Тоқаев дамыған елдің кез-келген сынмен айналысатынын атап өтті. Ол сондай-ақ, ол Қазақстанның болашағы патриоттық және білікті ғалымдардың қолында, бұл мемлекет оларға жан-жақты қолдау көрсетеді.
— Біздің қоршаған орта көзге көрінбейді. Біздің өміріміздің бүкіл өміріне арналған ардагерлер мен дарынды жас ғалымдар бар. Мен тағы да рахмет, — деді Президент.
Кездесу соңында Президент мемлекеттік наградаспен ғалымдар тобын марапаттады. Алғаш рет «Қазақстан Республикасының ғылым және техникалық қызметкерлері» атағына ие болды. Жас ғалымдар тобына үй кілті де берілді.
Анастасия Каптыкинина, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық ғылым академиясының академиясы, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының ұлттық ғылым академиясының, Анастасия Каптымшин.
