Фотосуреттің авторы: Ерлан Алтыбаев
Адамдардың басым көпшілігінің пікірінше, отбасының гүлденуі отбасы мүшелері арасындағы қарым-қатынаспен өлшенеді: өзара сүйіспеншілік пен құрмет (88%) және ерлі-зайыптылардың өзара түсіністігі мен құрметі (86%), балалар мен ата-аналардың өзара түсіністігі (85%). %).Бұл туралы Turantimes.kz тілшісі хабарлады.
Қазақтар үшін отбасының гүлденуінің екінші маңызды факторы – отбасы мүшелерінің физикалық және психикалық денсаулығы, оның ішінде зиянды әдеттерге сүйенбеу (79%). Бұл туралы Ұлттық әлеуметтік даму институтының алаңында өткен брифингте Қазақ Қоғамдық даму институты директорлар кеңесі төрағасының орынбасары Олжас Бейсенбаев мәлімдеді.
Демек, материалдық жағдай, тұрғын үй мәселесі сияқты факторлар қоғам санасында шартты түрде, отбасылық қарым-қатынас пен отбасы мүшелерінің денсаулығынан кейінгі екінші орында тұр.
«Балалары бар респонденттердің басым көпшілігі ата-ананың рөлін олар үшін ең маңыздысы деп санайды. Бұл тұрғыда әйелдер ерлерге қарағанда көбірек алаңдайды. Ал, ерлердің 57,2 пайызы, әйелдердің 64,6 пайызы бала тәрбиесін ең маңызды миссия деп санайды. Өздеріңіз білетіндей, ата-ананың ең басты парызы – балаларына қамқорлық жасау. Сондықтан бала тәрбиелеу процесіне кім қатысуы керек деген сұраққа респонденттердің басым бөлігі (82,7%) бұл процеске ерлі-зайыптылар бірдей қатысуы керек деп жауап берді», — деді спикер.
Нақтырақ айтсақ, отбасылардың 50,6%-ында ғана ата-аналар балаларын күту мен тәрбиелеуде бірдей жауапкершілікте болса, 31,2%-ы тек анасына, 2,5%-ы әкеге ғана жүктейді.
Ата-аналардың жартысына жуығы келесі мәселелерге алаңдайды: әлеуметтік желілерге, интернетке (52,7%) және виртуалды ойындарға (47,6%) тәуелді балалар; білім беру ұйымдарында балаларды бейтаныс адамдар қорлаған (46,9%); медициналық қызмет сапасы (46,8%). Ата-аналар да балаларының темекі шегуге және вейпингке тәуелділігіне қатты алаңдайды (41%).
«Жоғарыда айтылған мәселелерден басқа, ата-аналар достары, тәрбиешілері/мұғалімдері/мұғалімдері тарапынан психологиялық немесе физикалық зорлық-зомбылық көрсету мүмкіндігіне де алаңдайды. Ауылдарда сауалнамаға қатысушылар балалардың демалысын ұйымдастырып, оларды спортқа, музыкаға, өнер үйірмесіне апарып, сапалы білім беруді жиі айтады», — дейді О.Бейсенбаев.
Сауалнама нәтижелеріне сүйене отырып, адамдардың көпшілігі отбасында балаларды қорлау проблемасы бар деп есептейді (респонденттердің 2/3). Бұл пікір ауыл тұрғындарына қарағанда қала тұрғындары арасында жиі айтылады.
Елдің кейбір аймақтарында жергілікті халық балаларға қатысты зорлық-зомбылыққа қатты алаңдайды. Атап айтқанда, Қарағанды және Атырау облыстарынан респонденттердің 88%-дан астамы, сондай-ақ Абай облысы, Астана және Алматы қалаларының респонденттерінің 82%-дан астамы қоғамда мұндай мәселе бар екенін растады.
Ол қазақ отбасыларындағы құндылықтар, өзара қарым-қатынастар, жұмыс стратегиялары және бала тәрбиесі мәселелеріне қатысты әртүрлі социологиялық ақпаратты жинауға бағытталған. Зерттеу жұмысы ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасқа, отбасындағы қатыгез қарым-қатынас мәселесіне назар аударып, ата-ана мен жұмыс рөлін теңестіруді көздейді.
«Зерттеудің сауалнама кезеңі ағымдағы жылдың сәуір-мамыр айлары аралығында өтті, нәтижелерді өңдеу және талдау есебін дайындау бойынша бақылау жұмыстары жүргізілді. Зерттеу екі әдісті пайдаланады: жаппай сауалнама және тереңдетілген сұхбат. Халықтың жаппай сауалнамасының іріктеу көлемі 2 мың респондентті құрайды, социологиялық зерттеу аумағына Қазақстан Республикасының барлық облыстары, республиканың 3 маңызды қаласы, сондай-ақ 17 аудан орталықтары мен ауылдық елді мекендер кіреді. Географиялық-демографиялық және аумақтық ерекшеліктерді ескере отырып, 18 жастан асқан іріктелген тұрғындар арасында сауалнама жүргізілді», — деді спикер.
Сонымен қатар, зерттеудің сауалнама кезеңінде отбасының бірнеше түріне бөлінген адамдар 80 сұхбат жүргізді. Оған ерекше қажеттіліктері бар балаларды тәрбиелеп отырған отбасылар, аз қамтылған және көп балалы отбасылар толық, толық емес қатысты.
Жаппай сауалнамаға қатысқандардың 53,7%-ын әйелдер, 46,3%-ын ерлер құрады. Кез келген зерттеудің объективтілігі халықтың барлық әлеуметтік топтарын қамтумен анықталады. Атап айтқанда, сауалнамаға қала тұрғындарының да, ауыл тұрғындарының да қатысуын қамтамасыз ету маңызды шарт болып табылады. Сауалнамаға қатысқандардың 63,3%-ы қала тұрғындары, 36,7%-ы ауыл тұрғындары.
Сауалнамаға қатысушылардың арасында 18-29, 30-45, 46-60 және 61 және одан жоғары жас топтарына бөлінген өкілдер болды.
Этникалық топ бойынша сұраққа респонденттердің құрылымы мынадай: респонденттердің 71,2%-ы қазақ халқының өкілдері, 17,8%-ы орыстар. Сауалнамаға қатысушылардың 11%-ы басқа этностардың өкілдері болды.
Респонденттердің жартысы (58,0%) жұмыс істейді, респонденттердің 2,5%-ы оқиды және жұмыс істейді. Сауалнама жүргізілген кезде респонденттердің 39,3%-ы жұмыс істемеген. Сауалнама жүргізілген кезде жұмыс істеп жүрген немесе жаңадан оқып жүргендердің қызметі бойынша жұмыспен қамту құрылымы төмендегідей болды. Респонденттердің 20,8%-ы қызмет көрсету саласында, 15,5%-ы «денсаулық сақтау, білім, ғылым, мәдениет» салаларында, сауалнамаға қатысушылардың 14,8%-ы коммерциялық секторда жұмыс істеген. Респонденттердің 11,4%-ы мемлекеттік қызмет органдары мен мемлекеттік әкімшілік органдарда жұмыс істейді.
Толық әдістер мен зерттеу нәтижелері институттың сайтында орналастырылған.
Әлеуметтанулық зерттеулер барысында Қазақстан әлеуметтік даму институтының сарапшылары респонденттерге балалардың құқықтарының бұзылуына қатысты сұрақтар қойды. Институт директорлар кеңесі төрағасының орынбасары Олжас Бейсенбаев OKC алаңындағы адамдардың жауаптарына тоқталды.
Оның айтуынша, сауалнамаға қатысушылардың көпшілігі балалардың құқықтарын алдымен ата-анасы, сосын құрбылары бұзып отыр деп жауап берген.
«Біз қоғамда түрлі жағдайлар болып жатқанын көріп отырмыз. Дегенмен, оның түп-төркіні мен басты себебі отбасындағы ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас екенін жоққа шығара алмаймыз. Соңғы жылдары балалар мен әйелдерді қорғауға және қолдауға бағытталған бірқатар заңнамалық өзгерістер енгізілді. Қылмыстық әкімшілік жазаларды күшейту және сенім телефонын енгізу сияқты кейбір бастамалардың барлығы қолдау тапты. Әсіресе, реформаны қолдау әйелдер арасында жоғары екенін атап өткен жөн», — деді спикер.
Алайда, сауалнама нәтижелері кейбір азаматтардың балалар құқығын қорғауға бағытталған шаралар мен реформалардан бейхабар екенін көрсетті. Қоғамдағы «бақытты отбасы» қаржылық жағдай немесе баспанамен қамтамасыз ету емес, отбасындағы салауатты қарым-қатынас пен денсаулық екені байқалады. Отбасындағы жағымды ахуал, сыйластық пен түсіністік – бақытты отбасының кепілі деп қорытынды жасауға болады.
Осы орайда институт мамандары отбасындағы кикілжіңнің алдын алу, ата-аналарға бала тәрбиесі бойынша семинар-тренингтер ұйымдастыру және қаржылық білім туралы ақпараттарды тарату қажеттігін алға тартады.
Жұмыс пен отбасы арасындағы тепе-теңдік. Бұған қалай қол жеткізуге болады және оған не кедергі? Елена Апелганц, сарапшы және Қазақстан әлеуметтік даму институтының Әлеуметтанулық зерттеу орталығының директоры, OKC орнында кәмелетке толмаған балалардың ата-аналары арасында жүргізілген сауалнаманың мәліметтерін ұсынды.
Сауалнамаға сәйкес, ата-аналардың шамамен 70% тұрақты жұмысы болса, ерлер арасында тұрақты жұмыс көрсеткіші шамамен 25% жоғары. Қазақ ата-анасының еңбек етуінің басты себебі – отбасын асырау және жеке экономикалық тәуелсіздікке үлес қосу.
«Сонымен қатар біз ата-аналардан олардың жұмыс берушілері қызметкерлердің ата-аналық және кәсіби міндеттерін мойнына алғанына қалай қарайтынын сұрадық. Ата-аналардың үштен бірі олардың жұмыс берушілері жұмыс пен өмірдің тепе-теңдігі идеясын қолдамайтынын атап өтті. Әрине, қолдау барын атап айтатындар да бар. Дегенмен, бұл қолдау негізінен бейресми. Ең көп таралған тәжірибе — қызметкерлерге жеке себептермен қысқа уақыт ішінде жұмыста болмауына мүмкіндік беру. Пандемия тәжірибесіне қарамастан, балалары бар жұмысшылардың 10%-дан азы қашықтан жұмысқа қол жеткізе алады. Респонденттердің жұмыс пен отбасы балансын бағалауына келетін болсақ, олардың 60%-дан астамы мұндай тепе-теңдік бар екенін айтты. Дегенмен, әрбір үшінші ата-ананың бұл мәселемен проблемалары бар. Көп жағдайда теңгерімсіздік жұмыстың жеке өмірінен алшақ болуынан туындайды. Отбасының табысы неғұрлым төмен болса, ата-аналардың жұмыс пен отбасының теңгерімсіздігіне тап болу ықтималдығы соғұрлым жоғары болады. Бір кездері бесінші ата-ана отбасы мен жұмысын теңестіру қиынға соғатындықтан жұмысын тастауға мәжбүр болды. «Әйелдер жұмыстан 2,5 есе жиі кетеді», — дейді мамандар.
Еңбекке қанағаттану деңгейіне еңбекақыдан басқа, жұмыс пен жеке өмірі арасындағы тепе-теңдікті орнату үшін қызметкердің өзіндік және сәйкес жұмыс кестесі, қажет болған жағдайда қашықтан жұмыс істеу мүмкіндігі, қолайлы жағдайлар да әсер етеді. топтағы психологиялық климат және білімді басқару. Көп жағдайда ата-әжелер қазақ ата-анасына отбасы мен жұмысты теңестіруге көмектеседі. Күтушінің және үй шаруасының қызметтері отбасылық бюджет үшін іс жүзінде үнемді емес, ал ата-аналардың оларға сенімі шамалы.
Сауалнамада респонденттерге жұмыс берушілер мен мемлекеттің жұмыс істейтін ата-аналарға көрсететін қолдауын бағалау ұсынылды. Респонденттердің 75%-ы жұмыс берушілер балалары бар қызметкерлерге қолдау көрсетуі керек деп есептейді. 65%-дан астамы қазіргі қолдау шаралары жеткіліксіз деп санайды.
«Біз қазақстандық жұмыс берушілердің тәжірибесінде қызметкерлерге кәсіби қызмет пен ата-ана болуды біріктіруге көмектесетін бағдарламалар жоқ екенін анықтадық. Сонымен қатар, отбасы мен балаларының мүддесін кәсіби деңгейінен жоғары қоюға мүмкіндігі бар ата-аналар өздерін психологиялық жағынан жайлы сезінеді», — деп түйіндеді сөзін Елена Апелганц.
Зерттеу нәтижелері бойынша бірнеше ұсыныстар жасалды: жұмыс істейтін ата-аналар икемді кестемен толық емес жұмыс күні немесе қашықтан жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болуы керек. Сондай-ақ жұмыс істейтін ата-аналар үшін қосымша демалыс күндерін, ақылы отбасылық демалысты қарастырыңыз. Науқас балаларды күту үшін жұмыстан демалысқа шығатын ата-аналарға еңбекақы төлеу шарттарын қарастыру және бастауыш білім беру режимін өзгерту мүмкіндігін қарастыру. Атап айтқанда, ата-анасы жұмыста болған кезде оқушылардың мектепке бару уақытын ұзарту мәселесін қарастыру қажет.