Фото авторы: Амандық САҒЫНТАЙҰЛЫ
Бұл туралы белгілі заңгер Салтанат Рахимова мәлімдеді, деп хабарлайды Turantimes.kz тілшісі.
– Жерлестер, балаларымыз бен немерелеріміздің болашағын бірге ойламауымыз керек сияқты, – деді ол сұхбатында. – Еліміздің сыртқы қарызы мені ғана емес, әрбір қазақстандықты алаңдатып отыр десем қателеспес едім.
Қазақстан жылдан жылға қарызға батып барады. Қазіргі уақытта бұл елдің сыртқы қарызы шамамен 166,7 миллиард долларды құраса, мемлекеттік қарыз жыл басымен салыстырғанда 6,5 пайызға өсіп, 63,7 миллиард долларға жетті. Еліміздің сыртқы қарызы жыл санап артып келеді.
2024 және 2025 жылдары Қазақстан шамамен 32,6 миллиард доллар төлеуі керек, оның 8 миллиардтан астамы пайыздар.
Үстіміздегі жылдың тамыз айында ғана үкімет Азия инфрақұрылымдық инвестициялар банкінен (АИИБ) 15 жылға 168 миллиард теңге несие алды, оны төлеу тек 2027 жылдың 1 маусымынан басталады (Оған дейін пайыздық мөлшерлеме өсе береді. ).
Сонымен қатар, 20 қарашада Халықаралық қайта құру және даму банкі 11 жылға тағы да 84,9 миллиард иен (270,8 миллиард теңге) қарызға алатыны белгілі.
Үкімет бұл несиелердің барлығы республика бюджетінің тапшылығы жағдайында ел экономикасының тұрақтылығын сақтау үшін берілген деп түсіндірді.
Дегенмен, несиені пайдалану тиімділігін егжей-тегжейлі талдаусыз, бақылаусыз Қазақстанның жалпы қарызы жылдан-жылға арта беретінін мойындауымыз керек.
166,7 миллиард долларды құрайтын сыртқы қарыз жалпы ішкі өнімнің 89 пайызын құрайды! Бұл өте алаңдатарлық жағдай! Мемлекетіміздің шетелдік несие берушілерге тәуелді болып қалу қаупі бар. Ол қаншалықты қауіпті?
Қарыз неғұрлым көп болса, соғұрлым көп пайыз төлеу керек, бұл әрине ішкі қажеттіліктерді (әлеуметтік бағдарламалар, инфрақұрылым және т.б.) қаржыландыру мүмкіндігін төмендетеді. Бұл бюджетке үлкен салмақ түсіреді, өйткені оның басым бөлігі қарызды өтеуге жұмсалады. Өткен жылы, яғни 2023 жылы республикалық бюджеттің шамамен 19%-ы (1/5) қарызды өтеуге жұмсалды.
Ел көп мөлшерде қарыз алған кезде ол сыртқы несие берушілерге тәуелді болады. Бұл елдің ішкі және сыртқы саясатына әсер етуі мүмкін, өйткені несие берушілер өздеріне тиімді экономикалық реформалар мен талаптар қоя алады және бұл елдің егемендігіне қауіп төндіретін фактор болып табылады.
Мемлекетіміздің барлық қарызы шетел валютасында болғандықтан, валюта бағамының ауытқуы теңгеге шаққандағы қарыз көлемін айтарлықтай арттырады. Бұл теңгенің пайыздық мөлшерлемесі төмендеген кезде қарызды өтеуді қиындатады, сондай-ақ доллардың қымбаттауына және инфляцияға әкеліп соқтырады.
Бұл ретте экономикалық тұрақсыздықтың ауылы алыс емес.
Бұл қарыздарды балаларымыз бен немерелеріміз өтейтінін бәріміз түсінеміз. Биліктегілер де түсінеді.
Ендеше, неге өмір бойы оларға қарыздың қамытын киеміз?!
Неліктен біздің үкімет алдымен ойланбастан несие алуға құмар?
Оның үстіне Үкімет жыл сайын Ұлттық қорға ақша құяды. Тек 2024 жылдың өзінде Ұлттық қордан бюджетті қолдауға 4,6 триллион теңге бөлінді. Еліміздегі мұнай қоры таусылып жатқанда, болашақ ұрпақтың әл-ауқатын қамтамасыз ету мақсатында құрылған Ұлттық қордағы жинақтар неге бүгінгі күннің қажеттілігіне жұмсалады?!
Олар бізде бюджет тапшылығы бар, маңызды әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыруға капитал жетіспейді деп түсіндірді. Бәлкім, бұған қаржы тапшылығы емес, Үкіметтің тиімсіз жұмысы, ресурстарды бақылаусыз, ойланбай жұмсау себеп болған шығар?!
Жақында уақыт белдеуінің өзгеруінің адам денсаулығына әсерін зерттеуге мемлекет 160 миллион теңге жұмсайтыны белгілі болды.
Ойлан! Сағат 17:00 қараңғы болып, күн таңғы 4:00-де жарқырап тұрса, күнделікті белсенділік (циркадтық ырғақ) және ұйқы гормондары бұзылғаны анық емес пе? Осы тақырып бойынша әлемдік деңгейдегі ғылыми жұмыстармен кеңесіп, уақыт белдеуін неге өзгертпеске?!
Неліктен Конгресс пен реттеуші органдар бұл мәселеге көз жұмады?
Неліктен олар Үкімет жұмысына объективті баға берудің орнына, жаңа несие алуға келіскен? Олардың халық алдындағы жауапкершілігі қайда?
Бір сәт өзімізге «болашағымыз қандай болады?» деп сұрап көрейік. Сұрақ қояйық. Біз, халық, осындай маңызды мәселелерді назардан тыс қалдырмауымыз керек. Бұл процесті тоқтатып, реформалар жүргізіп, үкіметті тиімді жұмыс істеуге мәжбүрлеу керек. Балаларымыз бен немерелеріміз қайтаратын несие алуды доғарыңыз!
Қазақстанның болашағы үшін келер ұрпақ үшін бәріміз жауаптымыз. Бұл мәселе екенін мойындап, еліміз қарызға батып кетпесін!