Несие: Орташа круиздік нейрондық желі
Қазақстанға АЭС не үшін қажет? Оны аяқтау үшін қанша жыл қажет? Мұндай станция барлық облыстарға керек пе? Осы және өзге де сауалдарды әртүрлі сала өкілдеріне қойдық, деп хабарлайды Turantimes.kz тілшісі.
Солардың бірі – қарапайым электрик Қамза Бекбергенов. Өз кезегінде ол атом электр станцияларының құрылысын қолдайтынын айтты.
– Мемлекет басшысының Жолдауында қуат тапшылығын шешу үшін елімізде атом электр стансасын салу қажет екені айтылды, – деді ол. – Бүгінде ғылым мен техника дамып келеді. Жыл сайын өркениеттің жаңа жетістіктері біздің өмірімізге көбірек енуде. Пайдасын көріп жатырмыз. Бірақ олардың денсаулығы электр қуатына байланысты. Онсыз қарапайым жанармай құю станциясы да жұмыс істемейді. Желі ақаулығы болса және қуат көзінен ажыратылған болсаңыз, желі қосылғанша күтесіз. Көлігіңізде шелекке май құюға болмайды, солай ма? Үйіңіз газбен жылытылып тұрса да, жарық сөніп қалса, суды құбыр арқылы айдайтын сорғы тоқтап, бөлмелерге су тола бастайды.
Халық тұтынатын тауарлар мен коммуналдық қызметтерді өндіретін ондаған кәсіпорындар, зауыттар, кәсіпорындар күн сайын қанша энергия қажет ететінін елестетіп көріңізші. Түнгі самалдай жарқырап тұратын көше шамдары бар. Егер олар жоғалып кетсе ше? Қалалар мен ауылдар өскен сайын олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру қиындай түседі. Ал көмір жағатын электр стансаларының түтінінің түтіндері де атмосферамызға зиянын тигізуде.
Елбасымыз өз сөзінде: «Қазіргі таңда әлемнің дамыған және дамушы 30 елінде 200-ге жуық атом электр станциясы жұмыс істеп тұр. Бізге тек елдің бірегей ерекшеліктері мен ұзақ мерзімді ұлттық мүдделерді ескере отырып, алға жылжу керек. Қарапайым тілмен айтқанда, біз болашақты ойлауымыз керек».
«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» құрылып жатқан жаңа Қазақстанда атом электр стансасының құрылысын халық талқылап жатыр. Кеңес Одағында Семей, Азғыр полигондары салынғанда бұқараны ешкім санамаған. Соның салдарынан зардап шегуіміз керек. Атом электр станциялары сынақ алаңы емес. Әрине, атом электр станциялары дегенде көз алдымызға Чернобыль апаты келетіні анық. Бірақ содан бері қырық жылға жуық уақыт өтті. Бүгінгі жаңалықтар ертең ескірсе де, ядролық секторда ештеңе өзгерген жоқ, бәрі бұрынғыдай емес шығар. Мысалы, отыз жыл бұрынғы көліктер мен қазіргі көліктерді салыстырыңыз. Айырмашылығы жер мен көктей. Ғалымдардың айтуынша, заманауи атом электр станцияларын салу кезінде бұрынғы қателіктер қайталанбайды. Барлығы ескеріліп, қауіпсіздік толық сақталған.
Жалпы, атом энергиясының шексіз энергия көзі екенін білеміз. Оны неге ел игілігіне пайдаланбасқа?! «Темірді ыстықта соқ» деп халқымыз айтқандай, атом стансасын салу мүмкіндігін пайдалануымыз керек. Қазақстанның өзендері көршілес елдерден бастау алатындықтан, ерте ме, кеш пе, қосымша энергия көздерін іздеуге тура келеді.
Бұл ретте жас мамандардың пікірін білеміз.
– Отандық үш алпауыттың бірі саналатын «Теңізшевройл» ЖШС-нің ұңғылардағы кеңейту қысымын төмендету жобасы бойынша дәнекерлеу курсынан өттім, – дейді жас дәнекерлеуші Қазбек Құрманғали. – ТШО курсына бір жыл қатысқан соң Түркияға атом электр станциясын салуға бардым. Бұл жоба мен үшін үлкен мектеп болды. Өйткені, мен бұрын шағын компанияларда жұмыс істегенмін. Маңызды жобадан көп тәжірибе жинадым. Жұмысшылардың жағдайына бәріміздің көңіліміз толды. Содан бір жыл жұмыс істедім. Әдетте үш ай жұмыс істеп, бір ай демаламыз. Әрине, бұл кейбір адамдар үшін қолайсыз.
Мен Шығыс Қазақстан облысында туып, мектепті осы өңірде бітірдім. Мен Алматыда жоғары оқу орнын бітірдім. 2022 жылы Атырау қаласындағы дәнекерлеуші курсын бітірдім. Осы салада қайта жұмыс істеу ниетім бар. Дистрибьюторларда таңғы 7:00-де басталып, кешкі 19:00-де аяқталатын 12 сағаттық жұмыс кестесі бар. Кейде жағдайға байланысты 8 сағатқа дейін жұмыс істеймін.
Бұл бағытта арнайы облыстық халықтық штаб құрылғанын айта кеткен жөн. Оның мүшесі Махамбет Жексенов АЭС нұсқауымен кадр мәселесіне алаңдаудың қажеті жоқ екенін айтты.
– Атом электр стансасы салынса, оның құрылысына қарапайым тас қалаушылардан бастап қазақстандық мамандар қатысады, – деді ол. – Ең бастысы, елімізде атом электр станциясын салу бізді басқа елдердің энергия көздеріне тәуелділіктен арылтады. Яғни, электр энергиясын ешкімге сенбей, өзіміз өндіреміз.
Мен бұл атом электр стансасын барлық халықаралық қағидаттар сақталған кезде қолдаймын. Себебі, қазіргі таңда халықаралық қаржыландыратын банктер көмірге инвестиция салудан тартынуда. Өйткені, ол өзінің болашағына күмәнмен қарайды. Күн сәулесі мен жел әрдайым бола бермейді, кейде бар, кейде жоқ. Сондықтан оларды біздің мақсаттарымызды шеше алатын тұрақты энергия көзі деп санауға болмайды. Сондықтан атом саласын дамыту керек деп ойлаймын. Қазіргі атом электр станциялары жаңа талаптарға сай өте жақсы салынады деп ойлаймын.
Сонымен қатар, экономика ғылымдарының кандидаты Гүлнәр Сүлейменованың да өзіндік ойлары бар.
– Елбасы 2021 жылы сөйлеген сөзінде 2030 жылға қарай елде электр энергиясы тапшы болатынын қадап айтты, – деді ол. – Биыл электр энергиясын тұтыну рекордтық деңгейге жетті. Сонымен қатар, бүгінде көрші елдерден сатып алынатын электр энергиясының сапасы сын көтермейтіні бәрімізге мәлім. Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің мәліметінше, атом энергетикасын дамыту әлемді қызықтырады. Қазақстан 17 елдің арасында АЭС салу мәселесі бойынша шешім қабылдау сатысында тұр және тағы 10 мемлекет құрылысын бастау алдында тұр.
«Атом электр станциясын салудың қандай пайдасы бар?» Сұраққа жауап іздейтін болсақ, біріншіден, жыл сайын СО2 шығарындыларының алдын алады. Екіншіден, оның қоршаған ортаны қорғауға қосқан үлесі өте зор. Мысалы, 1 кг уран (уранмен жұмыс істейтін атом электр станциясы) 100 тонна көмір мен 60 тонна мұнайға тең энергия өндіреді. Сонда 100 тонна көмір жағу кезінде қанша түтін шығып, қоршаған орта ластанатынын ойлаңыз. Оның үстіне атыраулықтар мұның зиянын жақсы біледі деп ойлаймын. Үшіншіден, әлеуметтік жағдай жақсарып, ел экономикасы дамиды. Төртіншіден, үй шаруашылықтарының, әсіресе, электр энергиясына тәуелді шағын және орта кәсіпорындардың жағдайының дамуына байланысты кәсіпкерліктің дамуына серпін беретіні сөзсіз. Бесіншіден, мамандардың айтуынша, адам үшін күн сәулесі мен жылу қаншалықты қажет болса, еліміздің өркениетті елдер қатарына қосылып, жарықсыз өмір сүруі үшін де атом электр станциялары аса қажет. Болашақта электр қуатының тапшылығы қаупі төнетін болса, атом электр станцияларын салудан бас тартпағанымыз жөн. Алтыншыдан, атом электр стансаларының арқасында біз таралатын жарықты жойып, өз өнімімізге ие боламыз. Жетіншіден, атом электр станцияларының құрылысы Қазақстанның атомдық әлеуетін, оның ішінде уран қорын және елімізде өндірілген уранды пайдалануға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ атом энергиясын экспорттауға және сатуға болады. Атом энергиясын тиімді пайдалану тақырыбындағы инновациялық жобалар артып, еліміздің халықаралық аренадағы орны нығая түспек. Атом энергетикасының тағы бір артықшылығы – оның көмір мен газға қарағанда қуаттылығы әлдеқайда жоғары және қалдық аз шығарылады. Алынған энергия да ең таза және экологиялық жағынан қауіпсіз болып табылады.
Бүгінде атом электр станциясы бар елдер дамыған елдердің қатарында. Олар: Франция, Америка, Жапония. Қазіргі уақытта бұл терминалдың құрылысы Беларусь, Біріккен Араб Әмірліктері, Бангладеш және Түркияда жүргізілуде. Атом электр станциялары жұмыс істейтін елдерде халықтан ешқашан шағымдар болған емес және энергиямен қамтамасыз ету әрқашан жақсы жағдайда болды.